अल्पायुषी मराठे आणि bacteria

भाग १ - अल्पायुषी मराठे सत्ताधीश - या विषयावर मी बोलणार होतो. इतक्यातच चालू असलेला एक धागा बघून टिप्पणी करावीशी वाटली.

आपल्याला अलेक्झांडर फ्लेमिंग ने उपकृत करून ठेवले आहे. पेनिसिलीन च्या शोधामुळे माणसाच्या जीवनमानात खूप मोठा बदल पडला आहे, इतका कि आपण खूप गोष्टी गृहीत धरतो.

पेशव्यांच्या घराण्यात असलेला टीबी - खरोखरच तो टीबी होता का? माधवरावांचे बद्दल माहिती भरपूर आहे, त्या माहितीवरून समजते कि बहुतेक आतड्यांचा टीबी झाला होता. तीच गोष्ट टायफॉईड ची आहे. संडास झाल्यानंतर साबणाने हात घासावे, हि गोष्ट आपण आज खूप बेसिक समजतो. पण खूप नवीन आणि महत्वाची गोष्ट आहे हि. अगदी आता-आता पर्यंत लोक संडासनंतर हात राखेने किंवा मातीने घासायचे. मी युरोप मध्ये असताना "हात धुवा प्रकल्प" डेन्मार्क च्या सरकारने सुरु केला होता - सर्वत्र "हात धुतले का?" असे विचारणारे फलक झळकले होते. त्या वर्षी फ्लू ची लागण कमी लोकांना झाली असा रिपोर्ट नंतर छापला होता. शक्यतो इतरांचा स्पर्श टाळला तर बरेच संसर्गजन्य रोग टळतात हे माझे निरीक्षण आहे.

बाजीराव-चिमाजी-नानासाहेब-माधवराव वगैरे मंडळी पोटाच्या विकाराने का वारली, यावर त्यांच्या घरी स्वयंपाक करणारे लोक किती स्वच्छता पाळीत असत आणि सर्वात मुख्य म्हणजे स्वयंपाकी लोकांच्यात कुणी (carrier) या जंतूंचा वाहक होता का? हे तपासले पाहिजे. Abhiram Dixit यांनी सांगितल्या प्रमाणे नीट न उकळलेले दुध हे एक मोठे कारण असू शकते. धारोष्ण दुध पिणे वगैरे ठीक पण गायींची निगा नीट राखली जात होती का - वगैरे प्रश्नांची उत्तरे आता मिळणे मुश्कील आहे.

थोरले महाराज गूढघी (bloody flux) म्हणजे रक्ताचे जुलाब या विकाराने वारले असे वाचनात आले आहे. विषमज्वर म्हणजे काय ते माहिती नाही, पण अमिबिक जुलाब किंवा कॉलरा हे फार भयानक विकार आहे. कॉलरा एका धडधाकड माणसाला १२ तासात लंबा करू शकतो.

पेशव्यांचे असो किंवा थोरले महाराज असोत - त्यांना हे विकार घरातल्याच मंडळींकडून किंवा घरी काम करणाऱ्या स्टाफ करून झाले असावेत हा माझा दाट संशय आहे.

उत्सुक लोकांनी मायक्रोबायोलॉजी मध्ये प्रसिद्ध असलेल्या "टायफॉईड मेरी" या केस बद्दल वाचावे - मेरी नावाची एक स्वयंपाकिण होती - ती जिथे जिथे नोकरी करे तिथे तिथे लोक टायफॉईड होऊन मरत असत. लोकांना वाटले कि मेरी जादूटोणा करते. नंतर लक्षात आले कि मेरी हि टायफाईड च्या bacteria ची वाहक होती - हा bacteria तिच्या मोठ्या आतड्यात घर करून राहत असे आणि विष्ठेवाटे रोज निघत असे. संडास झाल्यावर तिथली जागा पाण्याने धुणे ठीक, पण नखात इत्यादी मळाचा एखादा कण देखील पुरसा असतो पिण्याच्या पाण्यात किंवा न उकळलेल्या अन्नात पडून इन्फेक्शन पसरवायला.

टायफॉईड मेरी सारखी किंवा सारखा कुणी मनुष्य पेशवे स्वयंपाकघरात नक्कीच कार्यरत असावा. :-)

फ्लेमिंग महाराज कि जय
लुई पाश्चर कि जय..